Jawa

Masjid Agung Demak, salah satu masjid tertua yang masih hidup di Indonesia, menunjukkan seni bina khas Jawa untuk masjid dengan bumbung bertingkat, gaya yang akan dicontohi di seluruh kepulauan Indonesia.

Masjid-masjid terawal di Jawa dibina pada pertengahan abad ke-15 dan seterusnya, walaupun terdapat rujukan awal kepada masjid-masjid di ibu kota Majapahit abad ke-14.[petikan diperlukan]

Kebanyakan masjid terawal di Jawa biasanya mempunyai bumbung bertingkat. Sebuah serambi (serambi berbumbung) dipasang di hadapan masjid. Bilangan minimum peringkat ialah dua manakala maksimum ialah lima. Bahagian atas bumbung dihias dengan hiasan tanah liat yang dipanggil mustoko atau memolo. Kadangkala tingkat bumbung mewakili pembahagian kepada tingkat yang berasingan yang setiap satunya digunakan untuk fungsi yang berbeza: tingkat bawah untuk solat, tingkat tengah untuk belajar dan tingkat atas untuk azan.[8] Menara tidak diperkenalkan ke Jawa sehingga abad ke-19 sehingga di masjid satu tingkat, azan dibuat daripada 'serambi' yang dilampirkan. Tingkat bumbung tertinggi disokong oleh empat tiang utama, dipanggil soko guru. Di beberapa masjid tertua, salah satu tiang ini diperbuat daripada serpihan kayu yang disatukan dengan jalur logam (yang kepentingannya tidak diketahui).[petikan diperlukan]

Di dalam masjid terdapat mihrab di kiblat dinding dan mimbar kayu. Ceruk mihrab diperbuat daripada batu bata dan sangat dihiasi dengan ukiran kayu dalam yang berasal dari seni pra-Islam kawasan itu.[8] Dinding kandang agak rendah dan dihiasi dengan mangkuk sisipan dan pinggan daripada China, Vietnam, dan tempat lain. Di tengah-tengah sebelah timur, terdapat sebuah pintu gerbang yang monumental. Beberapa masjid, seperti masjid di Yogyakarta, dikelilingi oleh parit.[8]

Ciri-ciri lain dari masjid-masjid awal ini ialah peristyle, halaman, dan pintu gerbang.[9]

Sumatra

Abad ke-17 Masjid Jami Indrapuri di Aceh.

Sama seperti masjid-masjid di Jawa, masjid-masjid Sumatera berkongsi sifat-sifat masjid Jawa. Sesetengah ahli antropologi menganggap tiada satu pun struktur Islam terawal di Sumatera terselamat.[1]

Di Aceh, masjid diraja adalah pusat penentangan bersenjata terhadap Belanda pada tahun 1870-an dan oleh itu musnah dalam pertempuran. Cetakan awal menunjukkannya sebagai struktur dengan bumbung berpinggul lebar serupa dengan masjid yang masih berdiri di kubu Sultan Iskandar Muda abad ke-17.[petikan diperlukan]

Di Sumatera Barat, masjid, yang dikenali sebagai surau, menepati gaya tempatan dengan bumbung tiga atau lima tingkat yang sama seperti masjid Jawa, tetapi dengan ciri Minangkabau memprofailkan bumbung bertanduk. Bumbung disokong pada barisan tiang sepusat, selalunya memfokuskan pada sokongan pusat yang menjulang tinggi yang mencapai puncak bangunan. Beberapa masjid dibina di pulau-pulau di kolam buatan. Ukiran kayu tradisional Minangkabau boleh dilaksanakan di fasad.[5]

Banyak masjid di Pekanbaru dan Riau menggunakan bumbung tiga atau lima tingkat yang serupa dengan Sumatera Barat, tetapi dengan kekurangan profil bumbung 'bertanduk' yang menonjol. Ini memberikan rupa masjid ala Jawa tetapi dengan profil yang lebih tinggi.[petikan diperlukan]

Kalimantan

Sebuah masjid khas Banjar dengan bumbung puncak yang curam dan tiang.

Kerajaan Banjar di Kalimantan Selatan merupakan kerajaan Hindu pertama di Borneo yang memeluk agama Islam setelah menerima pengaruh daripada Kesultanan Demak di Jawa. Gaya seni bina masjid Banjar mempunyai persamaan dengan masjid-masjid kesultanan Demak, khususnya Masjid Agung Demak. Sepanjang sejarah, Banjar mengembangkan gaya seni binanya sendiri. Salah satu ciri utama masjid Banjar ialah bumbung tiga atau lima tingkat dengan bumbung atas yang curam, berbanding bumbung masjid Jawa yang agak rendah sudut. Ciri lain ialah ketiadaan serambi (serambi berbumbung) di masjid-masjid Banjar, ciri tradisional di masjid-masjid Jawa. Gaya masjid Banjar adalah serupa dengan masjid di Sumatera Barat dan mungkin berkaitan dengan contoh lain dari semenanjung Malaysia.[5]

Ciri-ciri lain ialah penggunaan kaki di beberapa masjid, bumbung berasingan pada mihrab, puncak bumbung dihiasi dengan finial dipanggil pataka (the mustoko/ Memolo Kesultanan Demak) diperbuat daripada kayu besi Borneo, hiasan di sudut bumbung dipanggil jamang, dan pagar di dalam perimeter kawasan masjid dipanggil kandang rasi. Satu lagi perbezaan dengan masjid-masjid di Jawa ialah masjid-masjid Banjar tidak mengandungi serambi (serambi berbumbung), ciri tradisional di masjid-masjid Jawa.[petikan diperlukan]

Masjid-masjid ala Banjar boleh didapati di Banjarmasin dan Pontianak. Masjid Tinggi di Bagan Serai, Malaysia, ialah masjid ala Banjar.[petikan diperlukan]

Sulawesi

Masjid di Sulawesi mengikut gaya seni bina masjid Jawa dengan bumbung berbilang (biasanya tiga) bertingkat.[petikan diperlukan]

Maluku and Papua

Masjid Tua Wapauwe di pulau Ambon

Islam datang ke Maluku pada akhir abad ke-15 melalui Jawa, dengan kesan yang paling kuat dirasai di pulau rempah Ternate dan Tidore. Ciri-ciri masjid tertua di pulau-pulau, seperti Masjid Sultan Ternate, meniru ciri-ciri di masjid Jawa tertua.[5] Namun, masjid di Maluku kekurangan peristyle, teres, halaman dan pintu gerbang. , tetapi mengekalkan bumbung bertingkat dan pelan tanah terpusat masjid Jawa.[1] Wilayah Papua mengandungi beberapa masjid penting, kerana wilayah ini sebahagian besarnya adalah Kristian.